Voortbordurend op de praktijk van ademhalen en mijn veel-te-snelle variant daarop (hyperventilatie), waarover ik in een eerdere blog schreef, wil ik op zoek gaan naar methodieken die me leren gezonder te voorzien van levenlucht. Onder hyperventilatie zit – heb ik intussen ontdekt – onbestemde angst, die mijn lichaam klaarmaakt om te vechten of vluchten. Angst voor ‘iets’ dus. Maar … voor wat? En belangrijker …. hoe zet je die angst, de aanjager van je ademhaling, uit?

En … op welke manier beïnvloedt angst mijn autonome zenuwstelsel? De plaats waar o.a. de frequentie van mijn ademhaling wordt geregeld? Het antwoord op deze vraag kun je vinden in het 2e deel van deze pagina, waarin ik schrijf over de nervus vagus, de grootste hersenzenuw die we hebben en die voortdurend op zoek is naar gevaar. Kan een verstoorde werking van de nervus vagus leiden tot toename van Parkinsonverschijnselen en kan een bepaalde praktijk leiden tot vermindering van (ademhalings)klachten? Ja! stellen professor Porges en dr. Swimmen.

Dr. Janice Hadlock schreef over de genezende werking van het ‘je veilig voelen’. Maar hoe doe je dat? Je veilig voelen? Heeft dat ook te maken met de nervus vagus?

Eigenlijk zijn al mijn voorbeelden het erover eens dat stress en angst parkinsonverschijnselen vermeerdert.

Het eerste deel van deze pagina gaat in op hyperventilatie an-sich, het tweede deel op de rol van de nervus vagus in de regulatie van (o.a.) je ademhaling. Ik noteer een tiental tips om de werking van de nervus vagus te verbeteren en noteer tenslotte 2 persoonlijke reacties van 2 specialisten over dit onderwerp op mijn vraag in hoeverre een verstoorde werking van de nervus vagus is gelinkt aan Parkinson.

Maar lees eerst het stukje ademhalen even, want er kleven wat specifieke eigenaardigheden aan de ademhaling van de Parkinson … Dan zie ik je zo weer terug.

HYPERVENTILATIE

Ik las het boek ‘hyperventilatie, angst en paniek‘ van Katrien Geeraerts en Nicole Smit en geef hierna een samenvatting:

Taboesfeer rond hyperventilatie, angst en paniek

Dezelfde eigenschappen die hyperventilatie, angst en paniek veroorzaakt, maakt van jou een empatisch persoon. Het betreft veelal ambitieuze mensen met een hoge verantwoordelijkheid, de workaholics die streven naar perfectie. De doorzetters. De gevoelige, angstige of getraumatiseerde persoon is het meest voorbeschikt om hyperventilatie te ontwikkelen. Vaak is ernaast ook een psychische achtergrond: teveel stress of onvrede over een situatie, rouw of ruzie of een onzeker zelfbeeld. Geen ‘nee’ durven zeggen, een grote interne belevingswereld en een grote, interne criticus, hoogsensitief en hoge normen.

Je leeft al-met-al in een te hoge versnelling. De balans in ons autonoom zenuwstelsel is verstoord. Je voelt je bovendien onveilig. Er zijn heel veel mensen die met dit probleem rondlopen.

Wat gebeurt er precies met hyperventilatie?

Als je te snel ademt, dan stijgt in het bloed de hoeveelheid zuurstof/O2 en de hoeveelheid kooldioxide/CO2 daalt (hypocapnie). Daardoor houdt hemoglobine de O2 vast, i.p.v. ze af te geven aan de cellen (Bohr effect). De hoeveelheid CO2 is namelijk bepalend hoeveel O2 in je lichaam wordt opgenomen. Door deze onbalans stijgt de pH waarde boven de 7,44 (dat is boven normaal) en wordt je bloed meer basisch (respiratoire alkalose). Op deze verstoring gaat je lichaam reageren door de kleine bloedvaten te vernauwen. O.a. in de hersenen, waardoor een gevoel van instabiliteit/duizeligheid kan ontstaan, tintelingen, rusteloze benen, vaak moeten plassen, darmproblemen, wazig zicht en krop in de keel, om maar enkele voorbeelden te noemen. (hierna voeg ik de volledige lijst in). Veel lijken op parkinsonverschijnselen. CO2 is een kalmerende stof voor het zenuwstelsel. Bij een tekort ontstaat een overprikkeling van het zenuwstelsel.

Je ademhalingscentrum ligt in de hersenstam en reguleert de ademhaling. Het meet voortdurend de hoeveelheid CO2 in je bloed. Wanneer deze hoeveelheid stijgt, wordt het ademhalingscentrum gestimuleerd om de ademhaling te versnellen. Als deze daalt, dan wordt de ademhaling geremd. Bij chronische hyperventilatie is dat ademhalingscentrum echter ontregeld. Het is gewend geraakt aan een lage concentratie CO2 en probeert dat te handhaven door de ademhaling sneller en dieper te houden. Met dat overademen probeer je meer zuurstof in je cellen te krijgen, maar dat helpt niet. Je hebt dan chronische hyperventilatie.

Wat zijn triggers die jou in de vecht/vluchtmodus zetten? Wat maakt jou bang?

Angsten. Ze worden vaak gevoed door gedachten. Gedachten spreken meestal niet de waarheid.

• Fobie: angst voor een voorwerp of bepaalde situatie (spinnen, vliegtuigen, grote hoogte, diep water);
• Paniekstoornis: angst voor je eigen lichamelijke en psychische reactie op angst (angst voor een paniekaanval);
• Dwangstoornis: dwanggedachten of obsessies (smetvrees, angst controle te verliezen, waardoor je dwanghanelingen gaat uitvoeren);
• Gegeneraliseerde angststoornis: je beeldt je in wat er allemaal mis kan gaan (hypochondrie, doemdenken);
• Sociale fobie: angst om kritisch te worden beoordeeld door anderen (buiten lopen, nieuwe mensen ontmoeten, spreekangst, naar een feestje gaan);
• PTSS: buitensporige angst, veroorzaakt door eerdere dreiging, verwonding of doodsnood (herbeleving via flashbacks en nachtmerries).

Welke verschijnselen kan chronische hyperventilatie veroorzaken?

Het zijn er heel veel! En veel doen mij denken aan parkinsonverschijnselen. Zie hierna:

En nu? (Hoe) kan ik afleren te hyperventileren?

Op de pagina ademhalen – de praktijk heb ik wat concrete tips geschreven die ik las in het boek van Katrien Geeraerts en die je kunt toepassen op je eigen situatie.

Waarom kun je beter door je neus ademhalen?

• Het zuivert de lucht van vervuiling en ziekteverwekkers;
• Het verwarmt de lucht, dat vinden de longen fijner;
• Het stimuleert je buikademhaling, waardoor je lichaamshouding verbetert, waardoor je rustiger wordt en minder nek- en schouderklachten krijgt;
• Je nervus vagus (zie hieronder) wordt gestimuleerd, waardoor je ontspant;
• Je voorhoofdholtes produceren stikstofmonoxide, die ervoor zorgt dat de wanden van je bloedvaten ontspannen, waardoor doorbloeding toeneemt

NERVUS VAGUS

Wat weten we van deze zenuw in relatie tot Parkinson?

1. Op Pubmed lees ik dat parkinson zich kenschetst door een verkeerde eiwitklontering (alfasynucleine) die ontstaat in de buik en via de nervus vagus omhoog kruipt naar het brein. https://www.parkinson-vereniging.nl/archief/bericht/2019/07/16/De-darmen-en-de-ziekte-van-Parkinson-tussen-hoop-en-hype
2. Door de MichaelJFoxstichting is onlangs een onderzoek uitgevoerd, waaruit bleek dat tgv het houden aan een ketogene leefstijl deze verkeerd gevouwen eiwitten afnemen in de nervus vagus en daarmee ook enkele parkinsonverschijnselen (zie ook de blogs ketogeen I en ketogeen II en het kopje voeding).
3. De nervus vagus regelt autonome processen. Juist deze zijn verstoord bij Parkinson.

Ik las:

• Dr. Luc Swinnen – activeer je Nervus Vagus. Swinnen is arts, licentiaat in de verzekeringsgeneeskunde en statisticus in Vlaanderen.
• Stanley Rosenberg – de Nervis Vagus als bron van herstel. Rosenberg is Deens lichaamsgericht therapeut.
• Prof. Stephen Porgus – de polyvagaal-theorie en de transformerende ervaring van veiligheid. Porges is professor in de psychiatrie en bedenker van de polyvagaaltheorie.

Nu eerst een korte samenvatting hoe ons centrale zenuwstelsel werkt.

Op basis van informatie (prikkels) die bij ons binnenkomt, regelt het zenuwstelsel de werking van onze organen, spierspanning, ademhaling, hartritme, productie van hormonen en werking van immuniteit. Het is een ingenieus systeem, dat ongelofelijk precies werkt, en snel verstoord kan raken.

Op hoofdlijnen bestaat ons zenuwstelsel uit een centraal en een perifeer deel. Het centrale omvat hersenen en ruggenmerg, Het perifere zenuwstelsel bestaat uit alle zenuwen die autonome (automatische) en willekeurige (bewuste) processen aansturen door middel van 12 hersenzenuwen.

Ik ga nu inzoomen op de 12 hersenzenuwen waar de nervus vagus er één van is:

We hebben 12 hersenzenuwen, die ontspringen in de hersenen. Elk kan verschillende informatie naar het lichaam en weer terug transporteren en elk heeft een eigen functie (bijvoorbeeld voelen, horen, zien, ruiken, evenwicht.) De 10e hersenzenuw, de nervus vagus (hierna noem ik hem NV) is de grootste/langste zenuw van de 12 en regelt vooral autonome processen. Hij speelt een rol in stress, veiligheid en connectie en beïnvloedt bloeddruk, hartslag, ademhaling, spijsvertering en gehoor. Deze zenuw is verdeeld in 3 delen, die evolutionair zijn ontstaan:

• Dorsale Vagus: evolutionair gezien de oudste en primitiefste, het reptielenbrein. Disfunctie veroorzaakt passiviteit als immobilisatie en bevriezen. De dorsale vagus is verbonden met onze organen onder het middenrif (maag, darmen etc) en regelt de spijsvertering.
• Sympaticus: ontwikkelde zich erna. De dorsale vagus verdween daarbij niet, de sympaticus werd erbovenop gelegd. Het veroorzaakt activiteit als fight or flight en is gesitueerd in de organen boven het middenrif (hart en de longen) en regelt bloeddruk en ademhaling.
• Ventrale Vagus: ontwikkelde zich daar weer na, deze zenuwen waren bedekt door myeline, een soort beschermlaag, waardoor een verfijndere werking mogelijk werd. Het zet aan tot contact met soortgenoten, een soort sociale reflex en wederzijds altruïsme. De ventrale vagus stuurt gelaatsspieren aan, onze stembanden en spraak, hals en nek, middenoorbeentjes en oogbewegingen. Je gezicht verraadt je gemoedstoestand. Bij onveiligheid/angst schakelt deze ventrale vagus af en vallen we automatisch terug op de primitievere sympatische fight of flight of onze dorsale bevries-respons (shock, blackout, geen pijn/emotie voelen, dissociatie, depressie).

De NV is a.h.w. de informatiesnelweg die dus enerzijds voortdurend op zoek is naar signalen van gevaar en anderzijds sensorische en motorische informatie doorgeeft aan nekstructuren en organen in de borst en buik (waarvan je je beperkt bewust bent en maar heel beperkt controle hebt, waarover later meer). Dezelfde NV is essentieel bij het ontstaan van menselijke contacten en gevoel van verbondenheid. Als de NV goed werkt, beschermt hij tegen negatieve gevolgen van stress door veerkracht.

Evolutie is dus geen survival of the fittest dus, maar survival of the friendliest! Connectie met elkaar is levensnoodzakelijk.

Hoe ontdek en beïnvloed je je eigen vagale staat:

Als je wat oefent, kun je misschien je eigen, verschillende vagale staten herkennen en benoemen. En beïnvloeden/er wat mee spelen. Ook dát is veerkracht.

Door te bewegen/sporten (vooral rennen of snel fietsen/wandelen), kom je bijvoorbeeld uit de dorsale staat en beweeg je naar de sympatische. Spelen is een combinatie van de sympatische en ventrale staat, knuffelen een samenvoegsel van de dorsale en ventrale staat. We hebben het zenuwstelsel van iemand anders nodig om onze emoties te reguleren en onze ventrale staat te vergroten. Dat doe je door bijvoorbeeld interesse te tonen in de ander, een compliment te geven, empathie, liefde en dankbaarheid te tonen, iemand te helpen of te troosten, een glimlach of een knuffel te geven, of dankbaar te ontvangen. Zo geef je (non-verbaal) een signaal van veiligheid. Sommigen cijferen zich daarbij echter volledig weg. Dr. Swinnen geeft het advies om niet (!) te pleasen! Jezelf wegcijferen, maar ook een onveilige hechting, een onverwerkt trauma, lawaai, teveel prikkels, alles perfect willen doen/er altijd goed uit willen zien, onderdanigheid, een ziekte hebben en niet accepteren etc … kunnen ervoor zorgen dat mensen zich juist weer onveilig voelen, waardoor je je ventrale status juist weer verlaagt. Een sympatische staat zonder verbondenheid met de ventrale, geeft boosheid, angst en frustratie. Mét de verbondenheid geeft hij energie, flow, creativiteit, speelsheid, euforie, vreugde en liefde. De dorsale status zonder de verbondenheid met de ventrale geeft droefheid, somberheid en depressie. Mét de verbondenheid geeft hij waardering, tevredenheid en dankbaarheid.

Nervus vagus en trauma:

De gevolgen van trauma blijven vaak een leven lang nazinderen. Gevolgen van trauma’s duwen mensen vaak onbewust in de dorsale vagus (immobilisatie en dissociatie). Wanneer daar niet adequaat op gereageerd wordt, kan de getraumatiseerde de rest van zijn leven moeite hebben om connectie te maken met anderen. In het kader van trauma, kan ik de boeken van Prof. Bessel van der Kolk en Prof. Peter Levine aanraden.

Een trauma kan jou ook sterker maken, als je enigszins hebt kunnen verwerken en je er betekenis aan kunt geven (inzet ventrale vagus). Dit heet posttraumatische groei. Victor Frankl stelt: ‘the way in which a man accepts his fate and all the suffering it entails, the way in which he takes up his cross, gives him ample opportunity – even under the most difficult circumstances – to add a deeper meaning to his life’.

Hoe kun je merken dat jouw ventrale vagus minder goed werkt?

Stanley Rosenberg presenteert in zijn boek een overzicht met klachten die samengaan met een verstoorde NV (het lijkt op de eerdergeplaatste lijst met klachten bij hyperventilatie. Omdat de bron van die klachten is gelegen in een verstoorde NV, lijkt mij de overeenkomst verklaarbaar):

Als craniosacraal therapeut ziet Rosenberg bij mensen met een vagale disbalans enkele specifieke houdingafwijkingen, zoals:

• Hoge borstademhaling. Buikspieren voelen dan hard aan;
• Verkeerde/asymetrische tonus in monnikskapspier en schuine halsspier;
• Anteropositie van het hoofd. Het hoofd staat wat naar voren, waardoor spierspanning in het achterhoofd, ademhalingsproblemen, astma, migraine en duizeligheid kunnen ontstaan.

Ventrale vagus en ademhalen

Hoe actiever de ventrale vagus (hoe veiliger je je voelt), des te trager is je hartslag en ademhaling. Je uitademing duurt bij goed functioneren van de ventrale vagus langer dan de inademing. Je hartslag is – als je NV goed functioneert – wat sneller als je inademt en weer trager als je uitademt.

Wat kun je doen om een disbalans in de nervus vagus te herstellen? 10 tips:

Tip 1: Rosenberg beschrijft in zijn boek enkele lichaamsoefeningen die verlichting van klachten kunnen geven. Ik zal de basisoefening hier beschrijven. Deze gaat ervan uit dat de eerste en tweede nekwervel (de atlas, C1, en de draaier, C2) niet goed uitlijnen als de NV uit balans is. En dat is-ie al bij een kleine stressreactie (en brengt dan onbewust het lichaam in freeze, vecht- of vluchtmodus):

• Strengel je vingers in elkaar
• Doe ze achterop de bolling van je hoofd
• Ga op je rug liggen met je hoofd op de verstrengelde handen (je achterhoofd ligt dan op de binnenkant van je verstrengelde handen)
• Kijk met je ogen zo ver mogelijk naar rechts (terwijl je hoofd stil op je handen blijft liggen), totdat je gaat geeuwen, zuchten of slikken. Dat kan een halve tot hele minuut duren
• Kijk weer recht voor je
• Herhaal naar links
• Ga weer rechtop zitten of staan en bemerk of er iets in je ademhaling is veranderd en of je verder nog iets opvalt

De rotatie van C1 en C2 heeft een evolutionaire overlevingswaarde: de scheefstand zet druk op de wervelslagader, waardoor de bloedtoevoer naar de hersenstam vermindert en je in vecht-vluchtmodus komt. Dit verstoort de werking van de ventrale vagus en je verliest sociale verbinding.

Ik had het boek van Stanley in eerste instantie aan de kant gelegd, omdat deze theorie en de oefening mij onwaarschijnlijk leek. Hoe kan zoiets zachts en eenvoudigs zoden aan de dijk zetten? Maar toen ik Manfred Poggel hoorde vertellen in zijn youtube dat oefeningen van de Atlas hem hadden geholpen, pakte ik het boek weer ter hand. En deed, boordevol scepticisme, de oefening. En ECHT!!! Het helpt! Het is een turbo-ontstress-oefening. Mijn hese stem klonk opeens als een klok en dat maakte me zoo blij dat ik bleef praten en praten, omdat ik niet kon geloven wat waar bleek!

Volgens Rosenberg kan elke negatieve gedachte de C1 en C2 weer scheef zetten ten opzichte van elkaar. Dus doe hem vaak! Of probeer je gedachten weg te houden van het negatieve.

Tip 2: Met bewust ademhalen kun je je hartritme, en daarmee de NV beïnvloeden. Bijvoorbeeld door de 4-7-8 ademhaling (Dr. Swinnen): adem 4 tellen rustig in door je neus, alsof je de geur van een roos opsnuift. Houd je adem 7 tellen vast. Adem volledig uit door je mond in 8 tellen. Herhaal. Of doe een andere ademhalingsoefening. Je ademhaling stimuleert nu je ventrale vagus, waardoor je tot rust komt en je je gevoel van veiligheid vergroot. Ik oefen mijn ademhaling tijdens mijn meditaties en tijdens mijn Qigong oefeningen.

Tip 3: Dr. Swinnen beschrijft in zijn boek enkele zeer mooie mentale oefeningen die mee kunnen helpen een positieve verandering in het denken te bewerkstelligen. En trauma’s te verwerken. Kies jouw methode van jouw favoriete helper en ga er, als nodig, mee aan de slag.

Tip 4: Verbeter je sociaal engagement en connectie. 

Tip 5: Beweeg!

Tip 6: Eet goede voeding, drink de goede drankjes

Tip 7: Zoek iets waar je trots op bent. Doe nieuwe dingen (Swinnen)

Tip 8: Zoek autonomie

Tip 9: Streef een omgeving van eerlijkheid/betrouwbaarheid na

Tip 10: Prof. Porges geeft aan dat lang(zaam) uitademen de ventrale vagus stimuleert. Maar ook het bespelen van een blaasinstrument of zingen. Dan doe je eigenlijk hetzelfde. En spreken met een wisselende intonatie en met actief gebruik van de gelaatspieren. In zijn mail onderaan deze pagina beveelt hij de door hemzelf ontworpen Safe & Soundtherapie aan.

Alledrie de boekschrijvers zijn ze het erover eens dat elke methodiek om angst, boosheid (overactieve sympatische status) en depressie (overactieve dorsale status) kwijt te raken de activiteit in de ventrale vagus versterkt. Hetgeen de ademhaling ten goede komt.

Vraag die ik aan de 3 boekschrijvers heb gesteld per mail:

“………………… De wetenschappelijke onderzoeken lijken te bevestigen dat Parkinson ontstaat in de darmen en via de nervus vagus naar het brein gaat. Aanwezigheid in de zenuw van verkeerd gevouwen eiwitten (alfa synucleïne) zouden een kenmerk zijn van Parkinson. Vermindering van deze eiwitklontering (door het volgen van een ketogeen dieet), geeft vermindering van de non-motorische verschijnselen van de aandoening.

Deze non-motorische verschijnselen lijken mij overeen te komen met die van een verstoorde nervus-vaguswerking. Zie ik dat goed? Mensen met Parkinson hebben namelijk naast beweegproblemen vaak darmklachten, een veel te snelle ademhaling, een maskergelaat, slik- en stemproblemen, toegenomen moeite zich tot de sociale omgeving te verhouden, balansproblemen, voorovergebogen houding …

Kan een oorzaak van de Parkinsonverschijnselen liggen in een verstoorde nervus-vaguswerking? En als ja, heeft u, naast de in uw boek genoemde suggesties, nog andere adviezen voor mensen met Parkinson?”

Antwoord van Professor S. Porges (vertaald naar Nederlands):

“Bedankt voor je belangrijke vraag en inzichtelijke observaties. Zoals je hebt opgemerkt, is er een autonome manifestatie van Parkinson. Dit betekent echter niet dat de vagale functie oorzakelijk is voor de ziekte. Theoretisch denk ik dat de autonome symptomen die gepaard gaan met een disfunctioneel vagaal systeem gedeeltelijk kunnen worden hersteld. Hoewel dit de aandoening niet zou genezen, zou het de kwaliteit van leven kunnen verbeteren. Er zijn maar weinig mensen met PD die een interventie krijgen die ik heb ontwikkeld, het Safe and Sound Protocol. U vindt een link op mijn website – stephenporges.com. De interventie functioneert als een akoestische stimulator van de vagale functie. Bij PD lijkt deze interventie de gezichtsexpressie en vocale intonatie te verbeteren. De uitvoering van de interventie met PD moet echter langzaam worden uitgevoerd door een aanbieder die met PD werkt. Ik zou willen voorstellen om naar de website van Dr. Liz Charles te kijken https://www.drlizcharles.com/ Ze heeft met PD-cliënten gewerkt en de interventies op afstand uitgevoerd”

Antwoord van dr. L. Swinnen:

“……….. Ik denk dat de ziekte van Parkinson zich ook uit via het polyvagaal systeem. Maar dat betekent nog geen oorzakelijk verband. Het is mede een uiting ervan, en dat is logisch want beweging is een belangrijk gegeven in de polyvagaal theorie. Daarom geloof ik wel dat bepaalde oefeningen die ik gebruik om de tonus van de ventrale vagus te versterken een gunstig effect kunnen hebben op het verloop van de Parkinson aandoening. We beweren hierbij zeker niet dat we de ziekte kunnen genezen, wel verzachten. Daarenboven moeten we ook de samenstelling van het microbioom in de darmen in het oog houden. Ook dat kan een effect hebben want darmbacteriën produceren chemicaliën die een invloed hebben op het humeur, zoals serotonine, of neurotransmitters met een kalmerende werking. Ze maken ook veel dopamine aan, ook bekend als het gelukshormoon. Een behandeling en aanpak op verschillende sporen zou zin kunnen hebben. Wij hebben goede resultaten op autismespectrumstoornis maar ik heb spijtig genoeg nog geen mensen gehad die een opleiding volgden en tegelijk Parkinson doormaakten. Daarom ben ik nogal voorzichtig in mijn uitingen. Maar ik ben zeker dat ik een rol zou kunnen spelen door het stimuleren van de vagale tonus. Dopamine is niet “het” gelukshormoon. Het is een motivatiehormoon. Eenmaal het doel bereikt neemt de werking ervan af.

Je schrijft: “Deze non-motorische verschijnselen lijken mij overeen te komen met die van een verstoorde nervus-vaguswerking. Mensen met Parkinson hebben namelijk naast beweegproblemen vaak darmklachten, een veel te snelle ademhaling, een maskergelaat, slik- en stemproblemen, toegenomen moeite zich tot de sociale omgeving te verhouden, balansproblemen, voorovergebogen houding … Kan een oorzaak van de Parkinson verschijnselen liggen in een verstoorde nervus-vaguswerking? En als ja, heeft u, naast de in uw boek genoemde suggesties, nog andere adviezen voor mij en alle andere mensen met Parkinson?”

Al deze klachten kunnen afnemen door een gezamenlijke aanpak van de tonus van de vagus, de 4/7/8 ademhaling en de verbetering van het sociaal engagement en connectie.  Maar wetenschappelijke studies heb ik nog niet. Het lijkt me gewoon logisch”